مراتب نفس

 براى نفس مراتبى ذكر كرده اند. مثلاً نفس امّاره آن است كه انسان را امر به بدى مى كند: «إنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ إلَّا مَا رَحِمَ رَبّى إنَّ ربّى غَفُورٌ رَّحِيمٌ» نفس، انسان را امر به بدى مى كند ولى اگر بعداً انسان راه خدا و راه تقوا را پيش گرفت تدريجاً اين نفس تكامل پيدا مى كند و از امّاره بودن بيرون مى رود و مى شود نفس لوّامه.

 همان نفس امّاره در اثر پيمودن راه تقوا و بندگى خدا مى شود نفس لوّامه، يعنى همان نفس كه قبلاً به كارهاى بد و فحشا و منكر امر مى كرد، حالا به واسطه بندگى خدا واطاعت او و پيمودن راه حق، به مرتبه اى مى رسد كه امر به معصيت كه نمى كند هيچ، حتّى اگر غرايزغالب شد و معصيتى از انسان سرزد او را ملامت مى كند، ناراحت و شرمنده مى شود، شرم وجدانى پيدا مى كند ومى گويد: چرا معصيت خدا را كردم؟

 نفس كم كم ترقى مى كند و به حدّى مى رسد كه مطمئنّه مى شود؛ «يا أَيَّتُهاالنَّفْسُ المُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِى اِلى  رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً فَادخُلِى فِى عِبادِى وَادْخُلِى جَنَّتِى» نفس مطمئنّه مرتبه عاليه اى است كه نفس در اثرتكامل به آن مى رسد و ديگر شك و شبهه و تزلزل و اضطرابى در آن وجود ندارد. با اين نفس انسان به مرحله اطمينان مى رسد كه؛ «اَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ با ياد خدا و باعبادت و بندگى خداست كه انسان به آرامش قلب مى رسد.

 خوب! انسان - حتّى اگر شيطان هم وجود نمى داشت - نفس امّاره داشت، يعنى اگر نفس انسان تكامل پيدا نكرده باشد و انسان در مرتبه نفس امّاره باشد بالاخره معصيت خدا را مى كند ولو اين كه از شرّ شيطان محفوظ باشد.

 پس بين كسانى كه از شرّ شيطان محفوظ باشند و بين اين كه اينها از كسانى باشند كه اصلاً معصيت خدا را نكنند - يعنى از مُخلصين باشند - ملازمه اى نيست. پس مى شود انسان ها از مخلصين نباشند ولى از شرّ شيطان محفوظ باشند و در عين حال كه از شرّ شيطان محفوظند از شرّ نفس امّاره محفوظ نباشند و باز هم معصيت خدا را بكنند.

کتاب شوق وصال جلد 2 صفحه 882- تالیف آیت الله صافی (ره) – تحقیق و نشر موسسه فرهنگی صاحب الامر(عج)